Ακόμα κι αν ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) είχε φιλοτεχνήσει μόνον ένα έργο, την περίφημη «Γκερνίκα», θα είχε κερδίσει τον τίτλο του πλέον πολιτικοποιημένου ζωγράφου του 20ού αιώνα.
«Οι γυναίκες του Αλγερίου» Δημιούργησε τον μνημειώδη πίνακα το 1937 στο Παρίσι, όταν οι εθνικιστικές δυνάμεις του Φράνκο, σε μια σαρωτική επίδειξη δύναμης, ισοπέδωσαν με εμπρηστικές βόμβες τη βασκική πόλη Γκερνίκα. Ο πίνακας που άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη ιστορία (σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο «Ρέινα Σοφία» της Μαδρίτης) είναι ταυτισμένος πια με κάθε γενοκτονία. Η έκθεση «Peace and Freedom» («Ειρήνη και Ελευθερία»), της «Tate Liverpool», περιλαμβάνει περισσότερα από 150 έργα του Πικάσο, που έφτασαν στην Αγγλία απ' όλο τον κόσμο, και προσεγγίζει την πολιτική διάσταση της τέχνης του. Οι επιμελητές της, Λίντα Μόρις και Κρίστοφ Γκρούνεμπεργκ, επιχείρησαν να σκιαγραφήσουν το πορτρέτο του καλλιτέχνη ως πολιτικοποιημένου και κοινωνικά ευαίσθητου δημιουργού. Οι πολιτικές πεποιθήσεις του, η αφοσίωσή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα και η ακτιβιστική δράση του υπέρ των ειρηνευτικών κινημάτων της εποχής του Ψυχρού Πολέμου αποτελούν και ερμηνευτικά κλειδιά των συγκεκριμένων έργων.
Η έκθεση στην «Tate Liverpool» αναπτύσσεται σε εννέα αίθουσες. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν έργα όπως το «Charnel House», το διασημότερο πολιτικό έργο του Πικάσο μετά την «Γκερνίκα». Πρόκειται για ασπρόμαυρη αφηρημένη σύνθεση, την οποία εμπνεύστηκε από δημοσιογραφικές φωτογραφίες πολέμου: ο σωρός με τις στοιβαγμένες φιγούρες στο κέντρο της σύνθεσης παραπέμπει, σύμφωνα με τις ερμηνείες των επιμελητών, στα πτώματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης των ναζί.
Ορισμένα σκοτεινά αστικά τοπία αντανακλούν την καταθλιπτική όψη του Παρισιού στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, ενώ παρουσιάζονται και οι παραλλαγές γνωστών έργων που ο Πικάσο φιλοτέχνησε σε ταραγμένες πολιτικά συγκυρίες. Για παράδειγμα, η εκδοχή του στο έργο τού Ντελακρουά «Οι γυναίκες του Αλγερίου» θεωρείται σχόλιο για το ξεκίνημα του απελευθερωτικού πολέμου της Αλγερίας. Η σειρά με τις παραλλαγές των «Λας Μενίνας» του Βελάσκεθ και η επιλογή του να μεταμορφώσει τις φιγούρες του πρωτότυπου σε απεχθείς, σκοτεινές και γκροτέσκες περσόνες χαρακτηρίζεται καταγγελία του Πικάσο στο φρανκικό καθεστώς.
Η κρίση της Κούβας
Ο «Βιασμός των Σαβίνων» του Νικολά Πουσέν του ενέπνευσε μια ακόμη σειρά έργων, στην οποία επιχείρησε να αποτυπώσει με εσχατολογική διάθεση τον επερχόμενο αφανισμό της ανθρωπότητας από μια πιθανή πυρηνική απειλή. Οι επιμελητές επισημαίνουν ότι αφορμή για τη δημιουργία τους στάθηκε η «κρίση των πυραύλων της Κούβας», τον Οκτώβριο του '62.
Μια ολόκληρη αίθουσα είναι αφιερωμένη στο πιο γνωστό πολιτικό σύμβολο που ζωγράφισε εκατοντάδες φορές στη ζωή του: το «περιστέρι της ειρήνης». Ο ποιητής Λουί Αραγκόν ήταν, πάντως, εκείνος που διάλεξε από το εργαστήρι του ζωγράφου το σχέδιο ενός περιστεριού για να κοσμήσει το πόστερ της Διάσκεψης για την Ειρήνη, που θα γινόταν το 1947 στο Παρίσι. Ο Πικάσο είχε αντιδράσει με την επιλογή του και φέρεται να του είπε: «Ποτέ δεν κατάλαβα πώς μπορεί κάποιος να μετατρέψει ένα περιστέρι σε σύμβολο ειρήνης. Είναι ένα ακραία βάναυσο πουλί».
Δεν είναι λίγοι οι κριτικοί τέχνης, οι βιογράφοι του καλλιτέχνη και οι ιστορικοί οι οποίοι, με την ευκαιρία της έκθεσης στην «Tate Liverpool», θεωρούν ότι οι στενά πολιτικές ερμηνείες που οι επιμελητές της δίνουν στη ζωγραφική του Πικάσο αποδυναμώνουν, τελικά, την ουσία και την ευρύτητα του έργου του. Και επισημαίνουν τις αντιφάσεις στη ζωή του, αποκαλώντας τον μπουρζουά-αριστερό, που «έτρωγε αχινούς για πρωινό, είχε σοφέρ και συμπεριφορά πλεϊμπόι».
Ο Βάλντεμαρ Γιανουζάκ στον «Γκάρντιαν», πάντως, δεν ξεχνά την ηρωική στάση του στα σκοτεινά χρόνια της ναζιστικής κατοχής στο Παρίσι. «Τη στιγμή που οι σουρεαλιστές, ο Ματίς και τόσοι άλλοι καλλιτέχνες εγκατέλειψαν τη χώρα για να σωθούν, αυτός έμεινε πίσω κοιτάζοντας τους Γερμανούς κατάματα. Κι ενώ αντιμετώπιζε καθημερινά τον κίνδυνο να συλληφθεί, βοηθούσε κρυφά με κάθε τρόπο τους Εβραίους φίλους του να επιβιώσουν», γράφει.
Σιώπησε για Βουδαπέστη
Η Λόρα Κάμινγκ στον «Ομπσέρβερ» ψέγει τον κομμουνιστή Πικάσο, «που δεν βρήκε λέξη να πει το 1956 για τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία. Οταν ο κορυφαίος Πολωνός συγγραφέας Τσέσλαβ Μίλος τού ζήτησε βοήθεια και να κάνει για τη Βουδαπέστη ένα έργο ανάλογο της "Γκερνίκα", ο Πικάσο σιώπησε».
Στο ίδιο πνεύμα και το δημοσίευμα της Σάρλοτ Χίγκινς στον «Guardian», τονίζει το «φλερτ» του ζωγράφου με τον Στάλιν, γράφοντας: «Το 1953, αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν, ο Πικάσο έσπευσε να φιλοτεχνήσει το αναμνηστικό πορτρέτο του "πατερούλη" για την κομμουνιστική εφημερίδα "Les Lettres francaises"». Αξιοποιώντας πληροφορίες του βιογράφου τού Πικάσο, Γκέις Βαν Χένσεμπεργκεν, η ίδια αναφέρεται στις κρυφές διαπραγματεύσεις που ο ζωγράφος είχε με εκπροσώπους του φρανκικού καθεστώτος για την παρουσίαση μεγάλης αναδρομικής έκθεσής του στη φασιστική Ισπανία. Σχέδιο που τελικά ναυάγησε, όταν άρχισαν, διαρρέουν πληροφορίες στον Τύπο. Ο μορφωτικός ακόλουθος της φρανκικής Ισπανίας στο Παρίσι φέρεται να είπε, όταν πληροφορήθηκε ότι ο αντιφρονών Πικάσο αποδέχτηκε πρόσκληση για έκθεση στην Ισπανία: «Τι κρίμα που ο Γκαρθία Λόρκα δεν ζει, θα μπορούσαμε να σκοτώσουμε δύο πουλιά με την ίδια πέτρα».